به نظر می‌رسد هوش مصنوعی (AI) ذهن ساکنان پایتختِ قزاقستان را کاملاً به خود مشغول کرده است. از تریبون‌های رسمی گرفته تا گفتگوهای روزمره، همه از پیشرفت‌هایی صحبت می‌کنند که کشور با تسلط بر مدل‌های زبانی بزرگ (LLM)، ایجاد عامل‌های هوش مصنوعی کافی و یادگیری نوشتن دستورالعمل‌های باکیفیت برای آن‌ها، به دست خواهد آورد. این در حالی است که هزاران قزاقستانی، درست پیش از یک رویداد مهم ورزشی، تجربه فاش شدن اطلاعات خصوصی ۱۶ میلیون شهروند را پشت سر گذاشته‌اند.

حتی دانشمندان علوم سیاسی نیز در تلاشند تا ابعاد منفی این فناوری را که وزرا و حامیان هوش مصنوعی در قزاقستان در وضعیت فعلی نادیده می‌گیرند، شناسایی کنند. در نهایت مشخص می‌شود که علی‌رغم سخنرانی‌های خوش‌بینانه از تریبون‌ها، مشکلات بالقوه‌ای وجود دارد.

قزاقستان چگونه با این چالش‌ها مقابله خواهد کرد؟ مسئولان در امان، اما سرنوشت مردم عادی چه می‌شود؟

آیدوس ساریم، نماینده مجلس و از حامیان برجسته جهانی هوش مصنوعی، این پرسش کلیدی را مطرح کرد. یکی از رایج‌ترین نگرانی‌های مردم در مورد هوش مصنوعی این است که: آیا جایگزین ما خواهد شد؟ همانطور که در بحثی در گفتگوی آزاد آستانه روشن شد، این موضوع نه تنها مردم عادی قزاقستان، بلکه نمایندگان مجلس را نیز نگران کرده است.

لی کای-فو، کارآفرین جهانی و متخصص برجسته هوش مصنوعی، با اطمینان خاطر پاسخ داد: من فکر نمی‌کنم هوش مصنوعی بتواند جایگزین نمایندگان مجلس یا سایر مناصب انتخابی شود. دلیل اصلی، فقدان ذهنیت و درک انسانی در هوش مصنوعی است. یعنی، مهم نیست که یک هوش مصنوعی چه قانونی بنویسد، مسئولیت نهایی بر عهده انسان‌ها خواهد بود. با این حال، هوش مصنوعی می‌تواند به تضمین ثبات و جمع‌آوری حجم عظیمی از داده‌ها کمک کند. بنابراین، من معتقدم که هر نهاد قانون‌گذاری باید یک دستیار هوش مصنوعی داشته باشد تا به آن‌ها در سازماندهی اطلاعات، خلاصه‌سازی و یادآوری لزوم رعایت هنجارهای خاص در قانون‌گذاری کمک کند.

اما در واقعیت، برای اکثریت قریب به اتفاق قزاقستانی‌ها، و در واقع تمام بشریت، هنوز خیلی زود است که از پیامدهای منفی آن آسوده خاطر باشیم. پیشرفت سریع فناوری می‌تواند شغل‌ها را از بین ببرد و امید به آینده‌ای امن را کمرنگ کند.

کاتارزینا واویِرنیا، نماینده مقیم برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) در قزاقستان، هشدار می‌دهد: ما در چهار سال گذشته شاهد افزایش نابرابری بین کشورهای پردرآمد و کم‌درآمد بوده‌ایم. اگر این روند ادامه یابد، خطر گرفتار شدن در چرخه نابرابری درآمدی برای دهه‌ها وجود دارد.

برنامه توسعه سازمان ملل متحد معتقد است که توسعه بدون نظارت هوش مصنوعی، شکاف نابرابری در جامعه را تشدید کرده و مشاغل موجود را از بین می‌برد، بدون آنکه به اندازه کافی مشاغل جدیدی برای جایگزینی آن‌ها ایجاد کند. او می‌گوید: تمام مزایا و فرصت‌های حاصل از این پیشرفت، عمدتاً در دستان تنها چند کشور و شرکت خصوصی متمرکز خواهد شد که نقش پیشرو در توسعه نوآوری دارند.

نگاه خوش‌بینانه سیاست‌گذاران قزاقستانی به آینده

ژاسلان مادیف، وزیر هوش مصنوعی و توسعه دیجیتال جمهوری قزاقستان، می‌گوید: ما در کار خود بر روی سه حوزه اصلی تمرکز داریم: ایجاد یک محیط قانونی و نهادی مناسب، توسعه زیرساخت‌های لازم و ارتقای سرمایه انسانی.

در ژوئیه ۲۰۲۴، دولت یک برنامه پنج ساله برای توسعه هوش مصنوعی تا سال ۲۰۲۹ تصویب کرد. این برنامه بر شش حوزه کلیدی تمرکز دارد: داده‌ها، زیرساخت‌ها، سرمایه انسانی، تحقیق و توسعه، قانون‌گذاری و برنامه‌های حمایتی برای شتاب‌دهی. امسال ما قصد داریم قانونی جامع در مورد هوش مصنوعی را تصویب کنیم. هدف اصلی این قانون جلوگیری از وضع مقررات دست‌وپاگیر و بیش از حد سختگیرانه است. به عبارت دیگر ما نمی‌خواهیم از ابتدا این فناوری را با قوانین دست‌وپاگیر محدود کنیم، به طوری که در نهایت کشور با قانونی در مورد هوش مصنوعی مواجه شود اما خود هوش مصنوعی را نداشته باشد.

همچنین سیاسات نوربک، وزیر آموزش عالی و علوم به ما یادآوری می‌کند که این کشور در حال ایجاد یک دانشگاه کامل مختص هوش مصنوعی است. با این حال همانطور که خود وزیر بیان کرد این ساختار هنوز مفهوم روشنی ندارد و جزئیات آن باید بیشتر مشخص شود.

کارشناسان برجسته جهانی از همین حالا به قزاقستان توصیه می‌کنند که در تأسیس این دانشگاه رویکردی نوآورانه داشته باشد. ما سال گذشته با گوگل یک دوره آموزشی بسیار جذاب و پیشرفته در زمینه هوش مصنوعی مولد و مدل‌های زبان بزرگ برگزار کردیم. جالب اینجاست که این دوره حتی قبل از راه‌اندازی رسمی تا حدی منسوخ شد. این نشان می‌دهد که محتوا در این حوزه با سرعت سرسام‌آوری در حال تغییر است. کارشناسان نیز به ما هشدار می‌دهند. شما می‌توانید یک دانشگاه هوش مصنوعی تأسیس کنید، اما به یاد داشته باشید که همه چیز در این زمینه به سرعت نور تغییر می‌کند.

تحول در آموزش: از معلم سنتی به مربی و از مدرک به مهارت‌های کاربردی

سیاسات نوربک معتقد است: که آموزش عالی در عصر هوش مصنوعی باید کاملاً متحول شود. وزیر توضیح می‌دهد: برای مثال، در هند، اخیراً یک دانشگاه بسیار جالب به نام «دانشگاه هدف» (Purpose University) تأسیس شده است. دانشجویان در آنجا می‌آیند و هدف خود را مشخص می‌کنند، مثلاً می‌گویند: «من می‌خواهم میلیاردر شوم و پول زیادی به دست بیاورم.» سپس به هر دانشجو محتوای آموزشی کاملاً شخصی‌سازی شده‌ای ارائه می‌شود که شامل موضوعاتی مانند توسعه کسب‌وکار، بازاریابی، راه‌اندازی کسب‌وکار و موارد دیگر است.

در مجموع، هرچه بیشتر به بحث‌های مربوط به آینده با استفاده از هوش مصنوعی گوش می‌دهیم، سخنرانی‌های مقامات که گاهی با شور و هیجان و تشریفات همراه است، بیشتر شبیه نوعی دوره انگیزشی یا مربیگری زندگی به نظر می‌رسد.

این تصور زمانی بیشتر تقویت شد که دکتر پاول کیم، استاد سابق دانشگاه استنفورد، در مورد تغییر نقش معلم در دنیای آینده صحبت کرد. او متقاعد شده است که دانش‌آموزان در آینده به سرعت از طریق هوش مصنوعی به دانش دسترسی پیدا خواهند کرد و نقش معلمان باید به سمت مربیگری و هدایت نسل جوان تغییر کند. پاول کیم می گوید: وظیفه معلم این است که پتانسیل و مهارت‌های منحصر به فرد دانش‌آموزان را به حداکثر برساند و استعدادهای پنهان آن‌ها را کشف کند. بنابراین، وقتی من دانش‌آموزان را در سراسر جهان راهنمایی می‌کنم، همیشه به آن‌ها می‌گویم: «شما هنوز تمام استعدادهای خود را کشف نکرده‌اید؛ شما بسیار قدرتمندتر از آن چیزی هستید که فکر یا تصور می‌کنید.

از خوش‌بینی تا واقعیت: شکاف بین ادعا و عمل

باور کردن تمام صحبت‌ها در مورد آینده‌ای روشن در دوران هوش مصنوعی وسوسه‌انگیز است، به خصوص با توجه به اینکه بخش‌هایی از این تحول، مانند دیجیتالی شدن، همین حالا نیز به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ما تبدیل شده است و همانطور که کارشناسان جهانی می‌گویند، ما باید خود را با آن وفق دهیم.

اما در حال حاضر، صادقانه بگوییم، بخش قابل توجهی از این وضعیت شبیه یک بازی نمایشی است: به نظر می‌رسد همه چیز به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌رود، اما قزاقستانی‌ها حتی نمی‌توانند یک مسابقه فوتبال را بدون مشکل تماشا کنند.

اکاترینا اسمیشلیاوا، نماینده مجلس قزاقستان و یکی از طرفداران برجسته هوش مصنوعی در این کشور، معتقد است که باید از چنین افراط و تفریط‌هایی جلوگیری شود و سازمان‌های مربوطه مسئول نظارت بر اجرای صحیح طرح‌ها هستند. به عنوان مثال؛ وزارت توسعه دیجیتال بر توسعه خطوط ارتباطی فیبر نوری در قزاقستان نظارت دارد. برنامه‌های این وزارتخانه شامل ارائه دسترسی به اینترنت به ۹۰ درصد از قزاقستان تا سال ۲۰۲۹ است.

اما طبق محاسبات اکاترینا اسمیشلیاوا، برای پیاده‌سازی کامل هوش مصنوعی، ۹۲ درصد از خاک قزاقستان باید با خطوط فیبر نوری پایدار پوشش داده شود. این به نظر یک عدم تطابق می‌رسد، اما معاون اطمینان دارد که اوضاع نسبتاً خوب پیش می‌رود و مسائل مربوط به دسترسی به اینترنت برای مردم به وضوح در قانون دیجیتال آینده مورد توجه قرار خواهد گرفت.

این موضوع دلگرم‌کننده است که کسانی که به ابررایانه‌های داخلی دسترسی دارند، موفقیت‌های چشمگیری را در عرصه جهانی به نمایش می‌گذارند. به عنوان مثال؛ یک استارتاپ قزاقستانی در حال حاضر به یک یونیکورن تبدیل شده است، به این معنی که بیش از یک میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده و سود ایجاد کرده است.

اما آیا این یک روند پایدار است یا صرفاً یک اتفاق نادر؟ وزرای قزاقستان مطمئن هستند که مورد اول درست است، اما کارشناسان خارجی در قضاوت‌های خود محتاط‌تر هستند.

آیسولو کوژومکولووا، رئیس پروژه‌های ویژه و مشاور نوآوری اجتماعی در سازمان ملل، می‌گوید: وقتی استارت‌آپ‌های آسیای مرکزی را به TechCrunch (یکی از وب‌سایت‌های معتبر فناوری) معرفی کردیم، متوجه شدم که متأسفانه، استارت‌آپ‌های ما اگرچه از نظر مفهومی بسیار خلاق بودند اما از نظر فنی بسیار عقب مانده بودند.اکنون تعداد زیادی درخواست از استارت‌آپ‌های قزاقستانی دریافت می‌کنیم و اینها عمدتاً استارت‌آپ‌هایی هستند که قبلاً در جاهای دیگر پیاده‌سازی شده‌اند.

او همچنین اشاره کرد که قزاقستانی‌ها فاقد دانش کافی در زبان انگلیسی هستند، زبانی که در حال حاضر زبان اصلی ارتباطات جهانی است و این موضوع می‌تواند مانعی برای دستیابی به موفقیت‌های بزرگتر باشد. سیاسات نوربک این شکاف را تصدیق می‌کند، اما خاطرنشان می‌سازد که قزاقستان سخت تلاش می‌کند تا مهارت‌های زبانی را در بین جمعیت خود بهبود بخشد.

جمع‌بندی

آیا واقعاً آینده‌ای روشن در حوزه هوش مصنوعی پیش روی ماست؟

یا در بدترین سناریو، ما فقط می‌توانیم به وضعیتی اجتماعی امیدوار باشیم که به سادگی اجازه بیکاری گسترده را ندهد؟

سیاسات نوربک می‌گوید: من اخیراً برای یک سفر کاری به تایلند سفر کردم و یک غرفه در قسمت کنترل ویزا وجود داشت، کاملاً خودکار بود، اما یک انسان در کنار آن نشسته است. آن‌ها پرداخت شما را می‌گیرند، آن را در سیستم وارد می‌کنند، آن را اجرا می‌کنند و یک دکمه را برای شما فشار می‌دهند. سوال این است که چرا این کار را می‌کنند؟ برای جلوگیری از بیکاری؟

اما او بلافاصله به پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه‌تری روی آورد و اظهار داشت که قزاقستان از همان ابتدا مزایا و معایب هوش مصنوعی را به خوبی درک کرده است و اکنون تمام تلاش خود را می‌کند تا اطمینان حاصل کند که شهروندان ما نه تنها مصرف‌کننده بلکه خالق برنامه‌ها و فناوری‌های هوش مصنوعی باشند نه اینکه صرفاً در غرفه‌های خودکار دکمه‌ها را فشار دهند.

ملاحظه

این مقاله به خوبی تصویری چندوجهی از چالش‌ها و فرصت‌های توسعه هوش مصنوعی در قزاقستان شرح می‌دهد. در حالی که سیاست‌گذاران دیدگاهی خوش‌بینانه دارند و بر توسعه زیرساخت‌ها، قانون‌گذاری و سرمایه انسانی تمرکز کرده‌اند، کارشناسان بین‌المللی و نمایندگان سازمان ملل نسبت به افزایش نابرابری و بیکاری هشدار می‌دهند. نکته کلیدی در این گزارش، تأکید بر ضرورت توسعه بدون نظارت و قانون‌گذاری حمایتی است که می‌تواند به قزاقستان کمک کند تا از مزایای هوش مصنوعی بهره‌مند شود بدون آنکه با پیامدهای منفی آن، به ویژه در زمینه اشتغال و توزیع ثروت، دست و پنجه نرم کند. همچنین، اهمیت انطباق نظام آموزشی با سرعت تغییرات تکنولوژیک و تمرکز بر به وضوح در این مقاله برجسته شده است. چالش زبانی (تسلط بر انگلیسی) نیز به عنوان یک مانع جدی برای مشارکت کامل در اقتصاد جهانی هوش مصنوعی ذکر شده است که نیازمند توجه ویژه است. در نهایت، مقاله به درستی این پرسش را مطرح می‌کند که آیا قزاقستان قادر خواهد بود در صف اول ایجادکنندگان فناوری باشد یا صرفاً مصرف‌کننده آن باقی خواهد ماند؟.

منبع:

https://www.ulysmedia.kz/analitika/59915-ii-zatsiia-kazakhstana-svetloe-budushchee-ili-massovaia-bezrabotitsa

تهیه و تنظیم: کارشتاس قزاقستان